Legal Arrangements on Residues in Food of Animal Origin

Nurullah Özdemir

Namık Kemal Üniversitesi, Veteriner Fakültesi,Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı

Özet

Hayvan sağlığında kullanılan tıbbi ürünler için yasal arınma süreleri tespit edilmiştir. Bu sürelere uyulmadan tüketime sunulan hayvansal gıdalarda kalıntı sorunları oluşabilmektedir. Bu tür veteriner tıbbi ürün kalıntıları içeren hayvansal gıdalar, toplum sağlığını doğrudan etkilemektedir. Bu nedenle yetkili otoriteler bu konuda birtakım düzenlemeler yapmak zorunda kalmışlardır. Makalemizde, Avrupa’da ve ülkemizde hayvansal gıdalarda veteriner ilaç kalıntıları ile ilgili olarak yapılan düzenlemeler kısa ve özet bir şekilde değerlendirilmiştir.

Hayvansal Gıdalarda Kalıntı ile ilgili Yasal Düzenlemeler

Beslenme, giyinme ve barınma temel ihtiyaçlarımız arasındadır. İnsanoğlu, hayvanları avlamak veya evcilleştirmek suretiyle beslenme ihtiyacının bir kısmını karşılamaya çalışmıştır. Doğada serbest yaşayan av hayvanlarında, veteriner tıbbi ürün kalıntısından söz edilemez, ancak evcilleştirilen ve gıda amaçlı olarak yetiştirilen hayvanlarda durum farklıdır.

Hayvan yetiştiriciliğinde, hastalıklara karşı korunmak ve tedavi etmek, fonksiyonel bozuklukları gidermek, verim artışını sağlamak amacıyla veteriner tıbbi ürün kullanımı söz konudur. Bu durumda, tespit edilen yasal arınma sürelerine uyulmadığı takdirde, insan sağlığını doğrudan etkileyen kalıntı sorunu ortaya çıkmaktadır.

Kalıntı sorunu, doğrudan toplum sağlığını etkilediğinden dolayı, yetkili otoritelerin bu konuda bir takım düzenlemeler yapmasını gerektirmiştir. Konu ile ilgili olarak Avrupa’da 1990 yılında Avrupa Konseyi tarafından yayınlanan EC/90/2377 yönetmeliğinde, hayvansal orijinli gıdalarda veteriner tıbbi ürünlerinin maksimum kalıntı düzeylerinin belirlenmesi için bir prosedür oluşturulmuştur [1]. Bu yönetmelikte, veteriner tıbbi ürünler dört ayrı kategoride değerlendirilmektedir.

• Ek 1: Maksimum Kalıntı Limitleri tespit edilenler,
• Ek 2: Maksimum Kalıntı Limiti kapsamı dışında olanlar,
• Ek 3: Maksimum Kalıntı Limitleri geçici olarak tespit edilenler,
• Ek 4: Kullanımına izin verilmeyen maddeler.

 

EC/2377/90 yönetmeliği6 Mayıs 2009 tarihinde yayınlananEC/470/2009 sayılı”Hayvansal Orijinli Gıdalarda Farmakolojik Aktif Maddelerin Kalıntı Limitlerinin Belirlenmesine Dair Yönetmelik” ile yürürlükten kaldırılmıştır [2].

20 Ocak 2010 tarihinde EC/37/2010 sayılı “Farmakolojik Aktif Maddeler ve Hayvansal Orijinli Gıdalardaki Kalıntılarına Göre Sınıflandırılması” yönetmelik yayınlanmıştır. Bu yönetmelikte farmakolojik aktif maddeler iki farklı tablo halinde verilmiştir [3]. Buna göre;

• Tablo 1: Gıdalarda belli düzeylerde bulunmasına izin verilenler,
• Tablo 2: Gıdalarda bulunmasına izin verilmeyen maddeler.

1997 yılında İngiltere’de yayınlanan “Hayvanlar, et ve et ürünleri yönetmeliği” ne göre, herhangi bir veteriner tıbbi ürün uygulanmış hayvanın, yasal arınma süresi dolmadan insan tüketimine sunulmak üzere satılması ve kesim için tedarik edilmesi suç sayılmaktadır. Mevzuat hayvan yetiştiricilerini ve tüm veteriner ilaç tedarikçilerini kapsamaktadır [4]. Bu yönetmelik, AB mevzuatına uygun olarak sürekli güncellenmiş, en son güncelleme 2015 yılında yapılmıştır [5].

Yönetmeliğe göre, veteriner tıbbi ürün kullanımı ile ilgili olarak;

• Ruhsatsız ürünlerin satışını, bulundurulmasını ve hayvanlara uygulanmasını yasaklar,
• Ruhsatsız bir ürün uygulanmış hayvanın, tüketim amaçlı olarak bulundurulmasını, kesilmesini ve işlenmesini yasaklar,
• Herhangi bir madde uygulanmış bir hayvanın, yasal arınma süresi dolmadan, tüketim amaçlı kesimini, tedarikini ve satışını yasaklar,
• Ruhsatsız bir madde içeren hayvansal ürünlerin veya yasal arınma süresine uyulmadan kesilen hayvanlardan elde edilen hayvansal ürünlerin tüketim amaçlı satışını yasaklar,
• Resmi numunelerin analizinin sağlanması ve numunelerin alınması için, yetkili memurların güçlendirilmesi,
• Hayvanları muayene etmek ve gözlemlemek amacıyla yetkilendirilmiş memurların güçlendirilmesi,
• Suçlar, cezalar ve denetimlerin sağlanması,
• Spesifik istisnalar ve savunmalar
• İşletmelerin sorumlulukları,
• Kayıtların tutulması ile ilgili gereksinimlerin belirlenmesi gibi maddeleri kapsamaktadır.

6 Kasım 2001 yılında yayınlanan 2001/82/EC yönetmelikte, veteriner tıbbi ürünlerle ilgili olarak yetkilendirme ve pazarlama şartları geniş bir şekilde açıklanmıştır. Yönetmeliğe göre, herhangi bir veteriner tıbbi ürün üreticisi, ruhsat almak amacıyla, ilacın kalıntı ile ilgili yapılan tüm çalışmaları dosya içerinde sunmak zorundadır [6].

Aynı yönetmelikte kalıntı ile ilgili bazı tanımlamalar aşağıda verilmiştir:

Kalıntı: “Herhangi bir veteriner tıbbi ürün uygulanmış hayvandan elde edilen gıda maddelerinde, uygulanmış olan o ilaca ait farmakolojik aktif madde (aktif madde, taşıt maddeler ve yıkımlanma ürünleri) ve metabolitlerinin tüketici sağlığına zarar verebilecek düzeyde bulunması”

Maksimum Rezidü Limiti (MRL): “Avrupa Birliği Komisyonu tarafından gıdalarda bulunmasına izin verilen yasal maksimum konsantrasyon düzeyi ”

Arınma Süresi: “Veteriner tıbbi ürünün uygulanması ile dokularda (kas, karaciğer, böbrek, deri/yağ) veya ürünlerde (süt, yumurta, bal) MRL ve daha düşük düzeylere ulaşması için gerekli olan süre”

Ayrıca yönetmelikte, eğer herhangi bir yasal arınma süresi belirtilmeyen aktif maddeler için bekleme süresi;

• Süt 7 gün
• Yumurta 7 gün
• Et 28 gün
• Balık 500 ºC/gün (günlük su sıcaklıkları toplamı 500 ºCulaşıncaya kadar) olarak belirlenmiştir.

Ülkemizde yasal Durum

Ülkemizde Avrupa Birliği üyeliği uyum çerçevesinde mevzuatını 96/23/EC ve 96/22/EC sayılı Konsey Direktifleri ile 98/179/EC sayılı Konsey Kararını dikkate alarak uyumlaştırmaya başlamıştır.

Bu konuda ilk olarak 2002/30 sayılı Türk Gıda Kodeksi Hayvansal Gıdalarda Veteriner İlaçları Maksimum Kalıntı Limitleri Tebliği yayınlanmıştır [7]. Daha sonra bu tebliğ 470/2009/EC sayılı Avrupa Birliği Parlamentosu ve Konsey Tüzüğünün ilgili hükümleri ile 37/2010/EEC sayılı Komisyon Tüzüğüne paralel olarak güncellenmiştir. 04.05.2012 tarih ve28282 sayısı ile Türk Gıda Kodeksi Hayvansal Gıdalarda Bulunabilecek Farmakolojik Aktif Maddelerin Sınıflandırılması ve Maksimum Kalıntı Limitleri Yönetmeliği olarak son halini almıştır [8].

Ulusal kalıntı kontrolünde esas teşkil eden ve 2005 yılında yayınlanan “Canlı Hayvanlar ve Hayvansal Ürünlerde Belirli Maddeler İle Bunların Kalıntılarının İzlenmesi İçin Alınacak Önlemlere Dair Yönetmelik” (RG: 19/01/2005 No:25705) ile hayvansal orijinli gıdalarda kalıntı izleme çalışmalarına başlanmıştır [9]. Bu yönetmelik 17.12.2011 tarih ve 28145 sayı ile aynı başlıkla güncellenmiştir [10]. Bu yönetmeliğe bağlı olarak yayınlanan “2006/05 sayılı Su Ürünleri Kanatlı Hayvan ve Etleri, Bal ve Çiğ Sütte Kalıntı İzleme Genelgesi [11] de, “2013/09 sayılı Canlı Hayvan ve Hayvansal Ürünlerde Kalıntı İzleme Genelgesi” olarak değiştirilmiştir [12].

2011/28145 yönetmeliğine göre, veteriner tıbbi ürünler aşağıdaki gibi iki gruba ayrılmıştır;

GRUP A – Anabolik etkiye sahip maddeler ve kullanımına izin verilmeyen maddeler

1. Stilbenler, stilben türevleri ve bunların tuzları ve esterleri
2. Antitroid ajanları
3. Steroidler
4. Zeranol içeren resorsilik asit laktonları
5. Beta agonistler
6. Hangi seviyede olursa olsun tüketici sağlığını tehlikeye sokan ve gıdalarda hiçbir seviyede bulunmaması gereken farmakolojik aktif maddeler.

GRUP B – Veteriner ilaçları (¹) ve bulaşanlar

1. Sülfonamidler ve kinolonları da içeren antibakteriyal maddeler
2. Diğer veteriner ilaçları

a. Antihelmintikler

b. Nitroimidazolleri de içeren antikoksidiyaller

c. Karbamatlılar ve piretroidler

d. Sedatifler

e. Steroid olmayan antienflamatuvar ilaçlar

f. Diğer farmakolojik aktif maddeler

3. Diğer maddeler ve çevresel bulaşanlar

a. PcBleri de içeren organik klorlu bileşikler

b. Organik fosforlu bileşikler

c. Kimyasal elementler

d. Mikotoksinler

e. Boyalar

f. Diğerleri

Yönetmelikte, örneklemenin sıklığı ve ne şekilde yapılacağı detaylı bir şekilde açıklanmıştır.

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, hayvansal gıdalardaki kalıntı analizlerini, yukarıda belirtilen yönetmelik ve genelgede belirtilen kurallara göre her yıl düzenlenen veyıllık olarak hazırlanan ulusal kalıntı izleme planı çerçevesinde yürütmektedir.

Hayvansal gıdalardaki tüm kalıntı analizleri, bakanlık bünyesinde bulunan enstitü ve kontrol laboratuarları tarafından yürütülmektedir. Kalıntı izleme programlarında görevli laboratuarlar ve sorumluluk alanları aşağıda belirtilmiştir.

 

Yetkili-Referans Laboratuvarlar	Görevli Olduğu Analizler
Bornova Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlüğü	Antibakteriyal maddeler (Grup B1) Kloramfenikol (Grup A6)
Pendik Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlüğü	Nitrofuranlar(Grup A6) Nitroimidazoller (Grup A6) Anthelmintikler (Grup B2a) Antikoksidialler (Grup B2b) NSAID (Grup B2e) Balda fumagillin (Grup B2f)
Etlik Veteriner Kontrol Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü	Stilbenler (Grup A1) Steroidler (Grup A3) Resorsilik asit laktonlar (Grup A4) Pestisitler (Grup B2c, B3a, B3b)
İzmir Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü	Ağır metaller (Grup B3c) Balda naftalin (Grup B3f)
Ankara Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü	Sütte kurşun; (Grup B3c) Yumurtada ağır metal (grup B3c) Mikotoksinler (Grup B3d)
TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi	Stilbenler (Grup A1) Steroidler (Grup A3) Resorsilik asit laktonlar (Grup A4) β-agonistler (Grup A5) Karbamatlar (Grup B2c) Organoklorlu maddeler (Grup B3a) Boyalar (Grup B3e)

Kaynaklar

1. Council Regulation of 6 June 1990. Laying Down a Community Procedure for the Establishment of Maximum Residue Limits of Veterinary Medicinal Products in Foodstuffs of Animal Origin.

2. Regulation (EC) No 470/2009 of the European Parliament and of the Council of 6 May 2009 laying down Community procedures for the establishment of residue limits of pharmacologically active substances in foodstuffs of animal origin. Official Journal of the European Union. L/152/11. 2009.

3. Commission Regulation (EU) No 37/2010 of 22 December 2009 on pharmacologically active substances and their classification regarding maximum residue limits in foodstuffs of animal origin. Official Journal of the European Union. 20.01.2010. L15/1.

4. Statutory Instruments. 1997. No: 1729. The Animaland Animal Product (Examination for residues and Maximum Residue Limits). Regulation 1997.

5. Statutory Instrument. 2015. No: 787. The Animal and Animal Product (Examination for residuesand Maximum Residue Limits).(Englandand Scotland)Regulation2015.

6. Directive 2001/82/EC of the European Parliament and of the Councıl of 6 November 2001 on the Community code relating to veterinary medicinal products. Official Journal of theEuropean Communities.28.11.2001. L311/1.

7. Resmi Gazete. Türk Gıda Kodeksi. Hayvansal Kökenli Gıdalarda Maksimum Kalıntı Limitleri Tebliği. 28.04.2002-24739. Tebliğ No:2002/30.

8. Resmi Gazete. Türk Gıda Kodeksi Hayvansal Gıdalarda Bulunabilecek Farmakolojik Aktif Maddelerin Sınıflandırılması ve Maksimum Kalıntı Limitleri Yönetmeliği.04.05.2012. No:28282.

9. Resmi Gazete. Canlı Hayvanlar ve Hayvansal Ürünlerde Belirli Maddeler ile Bunların Kalıntılarının İzlenmesi İçin Alınacak Önlemlere Dair Yönetmelik. 19.01.2005 No: 25705.

10. Resmi Gazete. Canlı Hayvanlar ve Hayvansal Ürünlerde Belirli Maddeler ile Bunların Kalıntılarının İzlenmesi İçin Alınacak Önlemlere Dair Yönetmelik. 17.12.2011 No: 28145.

11. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. 2006/05 sayılı Su Ürünleri Kanatlı Hayvan ve Etleri, Bal ve Çiğ Sütte Kalıntı İzleme Genelgesi.

12. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. 2013/09 sayılı Canlı Hayvan ve Hayvansal Ürünlerde Kalıntı İzleme Genelgesi.